رضاشاه

کتاب رضاشاه اثر دکتر صادق زیباکلام، نام کتابی تاریخی پیرامون زندگی و به قدرت رسیدن رضاشاه پهلوی بنیانگذار شاهنشاهی پهلوی است. این کتاب در تاریخ ۱۰ تیر ۱۳۹۸ برابر با ۱ ژوئیه ۲۰۱۹ توسط انتشارات اچ انداس در لندن به چاپ رسید.

کتاب رضاشاه عمدتاً بر رویداد کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ و شیوه به قدرت رسیدن رضاشاه متمرکز است. انتشار این کتاب در ایران ممنوع اعلام شده است.

کتاب رضاشاه در تضاد با روایت رسمی حکومت پیرامون زندگینامه رضا شاه پهلوی است. زیباکلام در این کتاب احتمال دخالت خارجی در به قدرت رسیدن رضاشاه را «صفر درصد» می داند. او این باور که «رضاشاه را انگلیسی ها بر سر کار آوردند» را رد می کند و آن را در حد یک تئوری توطئه می داند.

دستمایه اصلی دکتر صادق زیباکلام برای نوشتن این کتاب اسناد رسمی وزارت امور خارجه بریتانیا است. به باور زیباکلام چون کتابش با قرائت رسمی حکومت جمهوری اسلامی از زندگی و دستاوردهای رضاشاه منافات دارد، در ایران مجوز انتشار نگرفته است. زیباکلام در این کتاب عنوان می کند که نخست قرائت خودش با قرائت امروز نظام جمهوری اسلامی یکسان بوده اما در زمانی که مشغول تحقیق برای پایان نامه دکترایش بود، دیدگاهش نسبت به رضاشاه کاملاً تغییر کرد.

تقریباً دو مکتب فکری برجسته در مورد رضا شاه در ایران وجود دارد. اولی متعلق به دوره قبل از انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ است ، در حالی که دوم از زمان انقلاب تألیف شده است. اولین موردی که عمدتاً توسط دولت تبلیغ می شد و در کتب کتابها و آثار ادبیاتی که در دوره پهلوی به چاپ رسیده بود ، رضا شاه را به عنوان یک سرباز وطن پرست و یک قهرمان ملی گرای نشان می داد که ایران را از ویرانی و ویرانی نجات می داد. توسط حاکمان نادان ، خودخواه و فاسد قاجار آورده شده است. رضا شاه به عنوان قهرمان ظاهر شد ، ایران را از آستانه تجزیه نجات داد و پایه و اساس یک کشور مدرن را بنا نهاد. وی به تنهایی ایران را از بی ثباتی و عقب ماندگی به سمت مدرنیته و پیشرفت سوق داد.

تعبیر دوم در تقابل تندی با نخستین ، رضا شاه ظهور را به قدرت یک سناریوی استعماری انگلیس می داند. از آنجا که در قرن بیستم مستعمرات نگه داشتن غیرقابل کنترل بود، انگلیس تصمیم گرفت از طریق یک حاکم وابسته به نام رضا شاه به طور غیرمستقیم حکومت کند. انگلیسیها به رضاخان یک مأمور ارشد برای رسیدن به قدرت کمک کردند و متعاقباً سلسله قاجار را سرنگون کردند و حاکم پهلوی را با رضا شاه کنونی به عنوان اولین سلطنت خود تأسیس کرد. نشریات تاریخی پس از اسلام ، سریال های تلویزیونی ، فیلم ها ، کنفرانس ها و کل سیستم آموزشی از مدارس ابتدایی گرفته تا دانشگاه ها ، صرفاً توصیف آثار و تصمیمات رضا شاه است که خلاف منافع ملی ایران بوده و در عین حال از قدرت های استعماری غربی به ویژه انگلیس بهره می برد.

کتاب رضاشاه در تقابل با هر دو تفسیر ، به ویژه ادبیات عظیم پس از انقلاب علیه رضا شاه استدلال می کند که ظهور رضا شاه به طور عمده محصول شرایط داخلی اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی ایران از یک سو و رضا بود. اراده قوی و تلاشهای عظیم شاه که او برای رسیدن به قدرت به کار برد. برنامه گسترده نوسازی او نیز خواسته های بسیاری از ایرانیان تحصیل کرده بود و به آنچه انگلیسی ها می خواستند مربوط نمی شد. سرانجام، کتاب رضا شاه همچنین برخی از کاستی های وی را مورد بررسی قرار می دهد.

در بخشی از کتاب رضاشاه می خوانیم:

نمی توان میان آنچه در ایران به عنوان تاریخ عصر رضاشاه ترویج می شود، با آنچه در اسناد وزارت خارجه انگلستان در مورد او و نحوه به قدرت رسیدنش آمده، نسبتی برقرار کرد. بر اساس روایت اول او عامل انگلستان بود و انگلیسی ها وی را به قدرت می رسانند. در حالی که از اسناد رسمی دولت انگلستان ابداً چنین چیزی برداشت نمی شود و آنها نه اساساً آشنایی عمیق و درازمدتی با او داشتند و نه بعداً که او را شناختند شخصیتش را پسندیدند.