تعزیه نمایش مصیبت
جهاد دانشگاهی
جابر عناصری
جابر عَناصِری (۱۰ اردیبهشت ۱۳۲۴ شمسی در اردبیل – ۲۸ فروردین ۱۳۹۵ در تهران) شاهنامه‌پژوه، ایران‌شناس، تعزیه‌شناس ایرانی و دکترای فلسفه از دانشگاه تهران است. عناصری ۴۱ سال در دانشگاه‌های تهران به عنوان استاد به تدریس و تحقیق اشتغال داشت و بیش از چهل کتاب در زمینه فرهنگ ایران به رشته تحریر درآورد. وی صدها دانشجو تربیت کرده‌است و طرف مراکز فرهنگی بخاطر فعالیت‌هایش در عرصه هنر تعزیه و شبیه‌خوانی لوح ویژه «پدر تعزیه» دانشگاهی ایران را دریافت نموده‌است
از مقدمه کتاب:
آنچه خوانندگان این سوگچامه ها پیش رو دارند، مجالس تصحیح شده و نظم یافته ای است که مضامین این شبیه نامه ها -به وسواس تام- با متون مشابه مقابله گردیده و حشو و زوائد در نظر آمده، سکته های شعری مورد نقد و بحث واقع شده و صواب از خطا جدا گشته است تا متنی منقح از 33 مجلس تعزیه در اختیار خوانندگان قرار گیرد. و در فرصت مقتضی مجالس متعدد دیگری تقدیم دانش پژوهان گردد.
هر چند نسخه های مقاتل از نقطه نظر خط و حاشیه نویسی و شیوه خاص تحریر زیبا می نماید، اما ای بسا که برای یافتن نظم قوافی باید جوهر جان صرف کرد و خبره مرد میدان بود تا متنی روان و به دور از پیچیدگی در اختیار داشت. گرچه راقم این سطور را ادعای چندانی در قلمرو شناخت مجالس تعزیه، این نمایش اصیل ایرانی نیست، و تعزیه خوانان گرم چانۀ هزار میدان تعزیه، گنجینه ای از مصائب را در سینه پربار خویش جای داده اند و صندوق های پر از نسخ مقاتل را در اختیار دارند، با این حال بسیاری از این مجالس سوگ و الم برای نخستین بار به قلم این بنده تنظیم و به پایمردی برخی از اهل نظر به چاپ می رسد…
تعزیه به معنای متعارف، نمایشی است که در آن واقعه کربلا به دست افرادی که هر یک نقشی از شخصیت‌های اصلی را بر دوش دارند، نشان داده می‌شود.این نمایش نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی-شیعی و بیشتر درباره کشته‌شدن حسین بن علی و مصائب اهل بیت است.
تعزیه (یا تعزیت) به معنی سوگواری، برپایی یادبود عزیزان از دست رفته، تسلیت، امر کردن به صبر و پرسیدن از خویشان درگذشته، خرسندی دادن و در برخی مناطق ایران مانند خراسان به معنای مجلس ترحیم است. اما آنچه به عنوان تعزیه مشهور است گونه‌ای از نمایش مذهبی منظوم است که در آن عده‌ای اهل ذوق و کارآشنا در جریان سوگواری‌های ماه محرم و برای نشان دادن ارادت و اخلاص به اهل بیت، طی مراسم خاصی بعضی از داستان‌های مربوط به واقعه کربلا را پیش چشم تماشاچی‌ها بازآفرینی می‌کنند.
تم اصلی تعزیه شهادت قهرمانانه و تراژدیک سیدالشهدا حضرت امام حسین (ع) امام سوم شیعیان و یاران با وفای او در صحرای کربلا در سال 63 هجری برابر با عبارت تعزیه تداعی گر گونه ای از ادبیات دراماتیک ایرانی است که می توان آن را با نمایشهای مصیبت آمیز غربی مقایسه کرد، تعزیه تنها نمایش بومی جهان اسلام است.این سنت نمایشی عمیقا در شعایر دینی ریشه دارد، نوعی درام آیینی که آمیزه ای از باورهای اسلامی شیعه و سنن ایرانی است.
