معمای هویدا
نوشته : عباس میلانی
عباس ملک زاده میلانی(متولد ۱۳۲۸) مورخ، ایران شناس و نویسنده ای ایرانی و ساکن آمریکا است.
میلانی مدیر برنامهٔ مطالعات ایرانی در دانشگاه استنفورد و استاد فراخوانده دانشکدهٔ علوم سیاسی آن دانشگاه است. او همچنین همکار و یکی از سرپرستان پروژه دموکراسی ایران در موسسه هوور است. وی برادر محسن میلانی است.میلانی در ۱۳۴۵ از دبیرستان فنی اوکلند فارغ التحصیل شد و مدرک لیسانس خود را در علوم سیاسی و اقتصاد از دانشگاه برکلی، کالیفرنیا دریافت نمود و در ۱۹۷۴ دکترای خود را در رشته علوم سیاسی از دانشگاه هاوایی گ…
زندگی سیاسی امیرعباس هویدا هماره مخالفان و موافقانی داشته و دارد. نام او در اذهان سیاسی جامعه یکی با دوران اقتصادی نسبتا با ثبات نخست وزیریاش شهره است و یکی با اعدام جنجالیاش در دادگاه انقلاب. او در وقت تنفس ،در آخرین جلسهی دادگاهش،
در راهرو های زندان قصر به ضرب گلوله از پای درآمد. به راستی ضارب او چه کسی بود؟ برای یافتن پاسخ این پرسش باید با عباس میلانی همراه شویم در یکی از روزهای بارانی فروردین ماه در زندان قصر، در تهران ماه‌های اوایل انقلاب، در کتاب معمای هویدا.
عباس میلانی در این کتاب ابتدا همه چیز را از انتها شروع می کند. از آمبولانسی که شتابان در شب پیروزی انقلاب، خیابان های تاریک و جنگ‌زده‌ی تهران را پشت سر می‌گذارد تا به مدرسه‌ی رفاه برسد. امیرعباس هویدا چند ساعت پیش، پس از فرار از زندان جمشیدآباد خود را تسلیم انقلابی‌ها کرده است و حالا در عقب آمبولانس بی‌آنکه بداند به سوی سرنوشت تراژیکاش رهسپار است.
عباس میلانی در فصل های آتی کتاب ابتدا سراغ خانواده‌ی هویدا و پدرش عین الملک، سرکنسول ایران در دمشق، می‌رود و ضمن بررسی پیشینه‌ی خانوادگی او به اوضاع سیاسی اجتماعی ایران در آن روزگار یعنی دوران زمام‌داری احمد شاه و بعد از آن قدرت گرفتن رضاخان می پردازد.
روایت میلانی در قدرت سحرانگیز قلم‌اش زندگانی امیرعباس را در دوران جوانی‌اش از بیروت تا پاریسِ سال‌های جنگ دوم جهانی و تهران پس از جنگ، پر شتاب و شیرین دنبال می کند. او سپس تمام زوایای مبهم زندگی هویدا را در گام‌های آغازین‌اش در عالم سیاست می کاود و همزمان با بررسی عادات فردی و روزمرگی‌های یک شخصیت سیاسی، سیمایی انسانی از او به مخاطب نشان می دهد.
کتاب او گاه به مانند یک رمان، جذاب و سرشار از زندگی و گاه چون اثری تاریخی و مهم، لبریز از اشارات و مستندات مستدل از زندگی یکی از نخست وزیران ایران است.
میلانی در این کتاب نه هویدای خیالی که گاه چون روحی در دست مخالفانش سیاه و تاریک و گاه چون قدیسی نزد دوستانش سفید و پاک بوده است؛ بلکه هویدای برآمده از اسناد و خاطرات موثق را پیشروی مخاطب می‌گذارد که حاصل تحقیقات بی‌امان و دنباله‌دار بوده است.
قدرت کلام میلانی، واکاوی های فلسفی و دلباختگی‌اش به داستان‌های شکسپیر تمام آن‌چیزی‌ست که تراژدی هویدا را در این کتاب کامل کرده است تا آنچه مخاطب می خواند هم زندگی باشد هم تاریخ.
در بخش های میانی کتاب و با آغاز صدارت هویدا، مرد شیک‌پوشی را می‌بینیم که مشکلات اقتصادی و سیاسی فراوانی را در دفترکارش تحت بررسی دارد و رفت‌وآمدهایش به دربار ما را با خیل شخصیت های مهم آن روزگار آشنا می‌کند.
مردی که همیشه گل ارکیده بر یقه کُت‌اش می‌زند و برخلاف آنچه در تصورات عموم رایج است نه یک وزیر تجمل‌گرا که مردی ساده‌زیست است و در آپارتمان شخصی‌اش همراه مادر زندگی می کند.
او با اتومبیل پیکان‌اش بدون بادیگارد به سر کار می‌رود و برمی‌گردد. اتومبیلی که در دوره‌ی صدارت وی به صنعت خودروسازی ایران راه یافت و طبق ادعای میلانی گاه حتی از میان مردم افرادی را نیز کناردست خود سوار می‌کند تا از مشکلات بطن جامعه با خبر باشد.
شرح زندگی خصوصی ، ازدواج و سپس طلاق او با لیلاامامی از دیگر نکات مهجور مانده‌ای ست که میلانی به استناد دسترسی‌اش به نزدیکان هویدا آن را در این کتاب بررسی کرده است.
بخش‌های پایانی کتاب شرح دستگیری و دادگاه امیرعباس هویدا ست که بی‌پروا تا معمای مرگ تراژیک او را دنبال می‌کند. میلانی به این مهم نیز اکتفا نکرده و چون کاراگاهی صبور از راز دفن جسد هویدا نیز پرده برمی‌دارد.
این کتاب در شانزده فصل تدوین شده است که برخی عناوین آن به شرح ذیل است:
پل حسرت
برزخ بیروت
زائر پاریس
سال‌های سرگردانی
انقلاب سفید
کانون مترقی
دره‌ی جنی
سقوط پمپئی
قربانی
قاضی انقلاب و دریاچه‌ی یخ زده کاکتوس
