بینوایان (جلد دوم)
ویکتور هوگو
معرفی کتاب بینوایان
کتاب بینوایان، اثر بی‌نظیر ویکتور هوگو، از رمان‌هایی است که هر بار خواندنش حرف‌هایی تازه برای گفتن دارد و هر بار نیز احساسات مخاطبش را بر می‌انگیزد. ویکتور هوگو مهم‌ترین مقطع تاریخ فرانسه را در رمانی با شخصیت‌های زنده به تصویر کشیده است. نگاه‌ها و نفس‌های ژان وارژان و رنجیدگی و شوریدگی کوزت را می‌شود در سطرسطر کتاب حس کرد.
از این اثر بی‌نظیر فیلم‌ها و تئاترهای اقتباسی زیادی ساخته شده است. ویکتور هوگو در بینوایان (Les Miserables) به تشریح بی عدالتی‌های اجتماعی و فقر و فلاکت مردم فرانسه می‌پردازد، همان عوامل و محرک‌های اجتماعی که منجر به سقوط ناپلئون سوم شد. انحصار توزیع قدرت و ثروت در دست خانواده فاسد سلطنتی که از مشکلات جامعه فرانسه کاملا بی‌اطلاع بودند، بینوایان تصویر راستین سیمای مردم فرانسه در قرن نوزدهم است. چهره چند قهرمان در بینوایان برجسته‌تر ترسیم شده است.
ویکتور هوگو (Victor Hugo) شاعر و داستان‌نویس در سال 1802 میلادی به دنیا آمد. معروف‌ترین رمان‌های او گوژپشت نتردام و بینوایان هستند. کتاب‌های او بازگوکنندۀ تاریخ فرانسه در زمان امپراتوری ناپلئون و پس از آن است. او علاوه بر نویسندگی، سال‌ها در مشاغل سیاسی و مجلس حضور داشت. هوگو به دلیل داشتن عقاید آزادی‌خواهانه و حمایت از محرومان جامعه، همواره مورد خشم سران حکومتی بود و با وجود سانسور، تهدید و تبعید هرگز از آرمان‌های خود دست نکشید. او به همین دلیل سال‌های بسیاری را در تبعید گذراند. کتاب بینوایان و بسیاری آثار دیگر را در همین دوران نوشت؛ او دربارۀ بینوایان گفته است: «من این کتاب را برای همۀ آزادی‌خواهان جهان نوشته‌ام.» ویکتور هوگو در سال 1885 در پاریس درگذشت.
در بخشی از کتاب بینوایان می‌خوانیم:
در ساعات پایانی روز دوم فرار، پس از سی‌وشش ساعت گرسنگی و بی‌خوابی دوباره دستگیر شد و دادگاه او را به سه سال زندان محکوم کرد که هشت سال به درازا کشید، چون ژان والژان بار دیگر در ششمین سال فرار کرد. ولی نگهبان‌ها موقع حضور و غیاب از فرارش باخبر شدند و مردم هم او را زیر تیرکِ یک کشتی در ساحل دیدند. او در برابر نگهبان‌های زندان مقاومت کرد و طبق قانون، به جرم فرار و مقاومت به پنج سال زندان دیگر محکوم شد. ده سال در زندان بود که برای سومین‌بار اقدام به فرار کرد و این‌بار هم دستگیر و به سه سال زندان دیگر محکوم شد. بالاخره پس از نوزده سال در اکتبر سال 1815 از زندان آزاد شد. نوزده سال زندان برای شکستن پنجرۀ نانوایی و دزدیدن یک قرص نان!
ژان والژان گریان و لرزان وارد زندان شد و عبوس و سنگدل از آن بیرون آمد. چه بر سر این شخص آمده بود؟
اینک او کینۀ جامعه را به دل گرفته بود چون جامعه را مسئول سرنوشت شوم خود می‌دانست. ژان والژان هرچند بی‌سواد بود اما فرد نادانی نبود. در اوج فلاکت و بدبختی، درک و فهمش بالا رفته بود. زیر ضربه‌ها و شکنجه‌های زندان، زیر زنجیرها، در خستگی و بی‌توانی، زیر آفتاب سوزان زندان، روی تخت سفت و زمخت، زندانیِ محکوم به اعمال شاقه، در همه‌حال او در خود فرو رفته بود و می‌اندیشید.او در درون خودش دادگاهی تشکیل داد و خودش را قضاوت کرد. فهمید بی‌گناهی نیست که ناعادلانه مجازات شده باشد و مرتکب عمل ناپسند و قابل سرزنشی شده است. شاید اگر از نانوا درخواست می‌کرد قرصی نان به او بدهد، نانوا می‌پذیرفت. در هر حال بهتر بود که صبر می‌کرد. اما آیا می‌توان در برابر گرسنگی صبور بود؟
بعد از خودش پرسید آیا فقط خودش در این ماجرا مقصر بوده؟ مگر او کار پرمشقت انجام نمی‌داد و از کار برکنار نشد؟ مگر زحمت نمی‌کشید اما دیگر چیزی برای خوردن نداشت؟ اگر اشتباهش مجازاتی چنین شدید و بی‌رحمانه نداشت، چه می‌شد؟ آیا رفتار قدرتمندان نسبت به افراد ضعیف موثر نبود؟ آیا جامعه مقصر نیست؟ آیا جرم او مستحق نوزده سال زندان بود؟
ژان والژان این‌ها را از خودش می‌پرسید و بعد جواب می‌داد. او قضاوت می‌کرد و جامعه را محکوم می‌دید.
فهرست مطالب کتاب
دربارۀ نویسنده
بخش اول: فانتین
بخش دوم: کوزت
بخش سوم: ماریوس
بخش چهارم: آواز خیابان پلومه و حماسۀ خیابان سن دنی
بخش پنجم: ژان والژان
بررسی کتاب بینوایان
بینوایان برهه‌ای مهم از تاریخ فرانسه را روایت می‌کند و به مفاهیم گوناگونی مانند بی‌عدالتی، فساد، تبعیض‌های اقتصادی و اجتماعی، فقر معنوی و فکری، کمبود اخلاقیات، انسان‌دوستی، عشق و شفقت می‌پردازد و داستانی امیدبخش، عاشقانه، عبرت‌آموز، اخلاقی و اجتماعی را ارائه می‌دهد. همچنین به‌عنوان یکی از مفاهیم کلیدی بر قدرت عشق برای مقابله با دشواری‌های زندگی تأکید می‌کند.
بینوایان دارای داستان‌های فرعی گوناگونی است، اما هسته‌ی مرکزی روایت تصویرگر زندگی انسانی است که فقر او را به دزدی وامی‌دارد و به همین دلیل از سوی جامعه طرد می‌شود. اگرچه متحول می‌شود و سعی می‌کند به عضوی محترم در جامعه تبدیل شود، اما گذشته‌اش او را رها نمی‌کند. ویکتور هوگو در سراسر رمان بینوایان جلوه‌های گوناگون زندگی مردم فرانسه در قرن نوزدهم را به عالی‌ترین شکل ممکن به تصویر می‌کشد. افراد، اشیاء، مکان‌ها، وقعیت‌ها، احساسات، عواطف و … تشخص دارند و با جزئیاتی دقیق توصیف می‌شوند.
بینوایان را می‌توان از دیدگاه‌های مختلفی بررسی کرد و مفاهیم گوناگونی را به کمک آن دریافت که «عشق و نفرت» از مهم‌ترین آن‌هاست. ویکتور هوگو عشق را مفهومی درونی می‌داند که همواره همراه انسان است و همچون درمانگری‌ست که می‌تواند آدمی را از مصائب بسیاری برهاند. تمام اتفاقاتی که در رمان رخ می‌دهد بر پایه‌ی درون‌مایه‌ی «عشق» است. رفتار مهرآمیز اسقف با ژان والژان، احساسی که میان او و کوزت شکل می‌گیرد، عشق کوزت و ماریوس و… همچنین به این نکته اشاره می‌شود که عشق و نفرت هر دو در وجود انسان نهفته‌اند و این انسان است که می‌تواند زندگی با عشق را برگزیند و یا زیستن با نفرت و خشم را. هوگو باور دارد عشق هم مانند هر عمل دیگری، عکس‌العملی دارد. کسی که وجودش را سرشار از عشق و محبت می‌کند، این احساس زیبای انسانی را به بهترین شکل در جامعه منعکس می‌کند.
شخصیت‌های بینوایان
شخصیت‌های زیادی در رمان بینوایان وجود دارد که سرنوشت آن‌ها به‌طرز ماهرانه‌ای بهم گره خورده است. تعدادی از آن‌ها شخصیت‌های اصلی هستند و هرکدام به نوعی بینوایی خود را نشان می‌دهند. اسقف، کشیشی روحانی، که برای ژان والژان انسانی الهام‌بخش است، تفکر و اعتقادات مذهبی دارد و بسیاری او را نماد باورهای دینی ویکتور هوگو می‌دانند. ژان‌والژان، شخصیت اصلی داستان، نماد فردی آزادی‌خواه و یک معترض اجتماعی است که به دنبال یک تلنگر، دیدگاهش را نسبت به زندگی تغییر می‌دهد و از فردی بی‌رحم و خشن به فداکار فداکار و مشفق تبدیل می‌شود. کوزت شخصیت دیگری است که زندگی سخت و طاقت‌فرسایی دارد، اما هرگز امید خود را از دست نمی‌دهد و سرانجام به آرامش و خوشبختی می‌رسد. ژاور افسر پلیسی است که اجرای عدالت اجتماعی برای او اهمیت زیادی دارد و برای به دام انداختن مجرمان از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کند. او برقراری عدالت اجتماعی را در پیروی از قانون می‌داند، اما سرانجام در تقابل قانون و انسانیت، دومی را ارزشمندتر می‌یابد. خانواده‌ی تناردیه افرادی بی‌رحم، حریص و پول‌پرست هستند و از هر فرصتی برای کلاه برداری و فریب دیگران استفاده می‌کنند؛ قلب‌های تاریکی که سرانجامی جز تاریکی انتظارشان را نمی‌کشد.
درحقیقت در تمامی شخصیت‌ها نوعی امیدواری و عشق وجود دارد که به مدد آن مسیر روشنایی و رستگاری را برای خود فراهم می‌کنند.
